ކާބޯތަކެތީގެ ވާހަކަ ދައްކާއިރު، މިދުވަސްވަރަކީ މިކަމަށް ވަރަށް މުނާސަބު ދުވަސްކޮޅެކެވެ. ރަމަޟާންމަހުގެ ދުވަސްތައް ފާއިތުވަމުންދާތީއެވެ. ކާބޯތަކެތީގެ އިސްރާފަކީ ތިމާވެށީގެ ގޮތުން އެތައްގެއްލުމެއް ލިބޭކަމެކެވެ. އެހެންކަމުން ރަމަޟާން މަހާއި ގުޅުވައިގެން މިވާހަކަދެއްކުމަކީ ކާބޯތަކެތީގެ އިސްރާފު ކުޑަކުރުމަށް ފަހަރުގައި ބާރަކަށްވެދާނެއެވެ.
އަބަދުވެސް ރަމަޟާންމަހު އެންމެ އިސްކަމެއް ދެވޭ އެއްކަމަކީ ތަފާތު ވައްތަރުގެ ކާބޯތަކެއްޗެވެ. ކުރިންވެސް މިހާރުވެސް އެކަންއޮތީ މިގޮތަށެވެ. ތަފާތުވީ ޒަމާނަށް އައި ބަދަލާއިގުޅިގެން ކަންހިނގަމުންދާ ގޮތެވެ.
ނަތީޖާއަކީ އަބަދުވެސް ރަމަޟާން މަހު، ގޭގޭގެ ސުފުރާ މައްޗަށް އައުދިރުމެއް ލިބި ކާބޯތަކެތި އުފައްދާ މިންވަރާއި ބާވަތްތައް ގިނަވުމެވެ. ހަމަމިއާއިއެކު ކާބޯތަކެތި އުކާލަންޖެހޭ އަދަދު އިތުރުވެއެވެ. ކޮވިޑުގެ އެންމެ ނުރައްކާތެރި ދުވަސްތައް ފިޔަވާ، ފާއިތުވި ވިއްސަކަށް އަހަރަށް ބަލާއިރު އެއްއަހަރުން އަނެއްއަހަރަށް މާލެ ސަރަޙައްދުގައި މިއަދަދުތައް ދިޔައީ މައްޗަށެވެ. ރާއްޖޭގެ އާބާދީ ބޮޑު އެހެންހިސާބުތަކުގައިވެސް ކަންއޮތީ ހަމަ މިގޮތަށެވެ.
ޚާއްޞަކޮށް ދިވެހިންނާއިމެދު ވިސްނާއިރު މިކަމުގެ ފަހަތުގައި މައިގަނޑު ތިންކަމެއް ވެއެވެ. އެއީ އާބާދީ އިތުރުވުމާއި ގިނަބައެއްގެ އާމްދަނީއަށް އައި ހެޔޮބަދަލުތަކާއި ރާއްޖެއަށް އެތެރެކުރާ މުދަލުގެ އަދަދު ގިނަވުމެވެ.
އާއްމުގޮތެއްގައި މުޅިދުނިޔޭގެ އާބާދީއަށް ބަލާއިރު، ކާބޯތަކެއްޗަށާއި ކައިބޮއިހެދުމުގެ ވައްޓަފާޅިއަށް ނުފޫޒު ފޯރުވާ ކަންތައްތަކެއްހުރެއެވެ. މިގޮތުން އެބައެއްގެ ސަޤާފަތާއި އިޖުތިމާޢީ ވެށްޓާއި އާއިލާގެ ދައުރު ވަރަށް ބޮޑެވެ. މީގެ އިތުރަށް މީހާގެ އެތެރެހަށީގެ އުފެދުން މުޙިއްމު ދައުރެއް އަދާކުރާއިރު، މާލީ ތަނަވަސްކަމާއި ނަފުސާނީ ދުޅަހެޔޮކަން، މިކަމުގައި ކުޅޭ ދައުރު ބޮޑެވެ.
މީގެ އިތުރަށް ފަހަކަށްއައިސް މާސްމީޑިއާ އާއި މީސްމީޑިއާގެ ނުފޫޒު އިންތިހާއަށް މީހުންނަށް ކުރެއެވެ. ދައްކާ އިޝްތިޙާރުތަކާއި ކާބޯތަކެތި ތައްޔާރުކުރާ މަންޒަރުތަކަކީ ގިނަބަޔަކު އަޖުމަ ބަލަން ނަމަވެސް ތަޖުރިބާ ކުރާކަމެކެވެ.
ތިމާވެށީގެ ނަޒަރުން ބަލާއިރު ކާބޯތަކެއްޗަށް ދޭންވާ ސަމާލުކަން ނުދެވުމަކީ، ގެއްލުންބޮޑު ނުރައްކާތަކެއް މިކަމުގެ ފަހަތުގައި އޮތްކަމެކެވެ. އެއްސަބަބަކީ ކާބޯތަކެތި އުކާލުމުން ކުރިމަތިވާ ކުނީގެ މައްސަލައެވެ. ކުނިއުކާލުމަށާއި ކުނި ނައްތާލުމަށް ކުރަންޖެހޭ ހޭދައެވެ. މީގެއިތުރަށް، މިމަސައްކަތުގައި އުފެދޭ މީތޭންގޭހެވެ. މީތޭނަކީ ކާބަންޑައިއޮކުސައިޑަށްވުރެ 20 ގުނައަށް ނުރައްކާ ބޮޑު ގުރީންހައުސް ގޭހެކެވެ.
ޑަބުލިޔޫ.ޑަބުލިޔޫ.އެފްގެ ފަންނީ މާހިރެއްކަމުގައިވާ ޕީޓެ ޕާރސަން ހާމަކުރައްވާ ގޮތުގައި ކާނާގެ ބާވަތްތައް އުކާލުމަކީ އެތަކެތި އުފެއްދުމަށް ބޭނުންކުރި ބިމާއި ފެނާއި ހަކަތައިގެ ބޭނުންނުހިފައި ބޭކާރުކޮށްލުމާއި އެއްފަދަކަމެކެވެ.
ތަފާސް ހިސާބު!
ވެމްކޯއާއި ހަވާލާދީ 2023 އެޕްރީލް މަހު ޕީ.އެސް.އެމް އިން ހާމަކޮށްފައިވާ ގޮތުގައި ރަމަޟާންމަހު ވެމްކޯއިން ވަނީ މާލޭ ސަރަޙައްދުން ނެގި ކުނީގެ އަދަދު 31 އިންސައްތަ އިތުރުވެފައެވެ. މިގޮތުން ފުރަތަމަ ހަފުތާގައި އިތުރުވީ ކުރިން ނަގަމުންއައި 919 ޓަނުގެ ކުނީގެ ބަދަލުގައި 1215 ޓަނެވެ. ވަކިކުރެވިފައިވާ ކުނީގެ ބާވަތްތައްވެސް 10 – 20 އިންސައްތައަށް އިތުރުވިއެވެ. ވެމްކޯއިން އިތުރަށް ހާމަކުރިގޮތުގައި މަގުތަކަށް ކުނިއެޅުން ރޯދަމަހުގެ ތެރޭގައި އިތުރުވެ މަގުހިނގާ މީހުންނަށާއި ދުއްވާތަކެއްޗަށް ދަތިތައް ކުރިމަތިވިއެވެ. އެންވަޔަރަމަންޓު ޕްރޮޓެކްޝަން އެޖެންސީން ވަނީ މިކަމުގެ ކަންބޮޑުވުން ހާމަކޮށް ކުނި މަދުކުރުމަށް ހުރިހާ ފަރާތެއްގެ އެއްބާރުލުމަށް އެދިފައެވެ.
އަވަސް ޑޮޓް ކޮމްގައި ހާމަކޮށްފައިވާ ގޮތުގައި، މީގެ ފަސްއަހަރު ކުރިން، 2018 ގައި ވެމްކޯއިން ވަނީ ރަމަޟާންމަހުގެ ތެރޭގައި މާލެއިން 30000 ޓަނުގެ ކުނިނައްތާލާފައެވެ. މާލެސިޓީން އެވަރެޖުކޮށް ކޮންމެދުވަހަކު 850 އާއި 1050 ޓަނުގެ ކުނި ނަގާފައިވާކަމަށް ލިޔެފައިވެއެވެ. އާއްމުގޮތެއްގައި ދުވާލަކު 700 ޓަނާއި 1000 ޓަނުގެ ކުނި މާލޭގައި އުފެދޭއިރު ކުނި އިތުރުވަމުންދާ މައްސަލައަކީ މީގެ ސަބަބުން މާހައުލަށް ގިނަ ގެއްލުންތަކެއް ލިބޭކަމެކެވެ.
ދުނިޔެއަށް ބަލާއިރު، އުފައްދާ ކާނާގެ ތިންބައިކުޅަ އެއްބަޔަކީ އުކާލަންޖެހޭ ނުވަތަ ވީނުވީއެއްނޭނގި ގެއްލިދާ ކާބޯތަކެއްޗެވެ. އެއީ ގާތްގަނޑަކަށް 1.3 ބިލިއަން ޓަނެވެ. ކާނާ އުކާލުމަކީ ނުވަތަ އެއަށް ވީނުވީއެއްނޭނގި ދިއުމަކީ، ތިންވަނައަށް އެންމެ ގިނައިން ގުރީންހައުސްގޭސް ޖައްވަށް ބޭރުވާ މަގެވެ.
އެންމެގިނައިން މިގޭސް ޖައްވަށް ބޭރުކޮށްގެން 1 ވަނަ އެމެރިކާއަށް ލިބޭއިރު ދެވަނައަކީ ޗައިނާއެވެ. ފާހަގަކޮށްލަންޖެހޭ ކަމަކީ ބޭނުމެއްނުކުރެވި އުކާލަންޖެހޭ ކާބޯތަކެތީގެ ސަބަބުން 3.3 ބިލިއަން ޓަނުގެ ކާބަންޑައިއޮކުސައިޑު ޖައްވަށް ބޭރުވާކަމެވެ. ދުނިޔެ ހޫނުވުމަށް އެންމެ ބޮޑު ދައުރެއް އަދާކުރާ އެއްގޭހަކީ ކާބަންޑައިއޮކުސައިޑެވެ.
މިކަމުގައި ދުނިޔޭގައި ހުރިހާގޮތަކުން އެންމެ ބާރުގަދަ އެމެރިކާއަށް ބަލާލިއަސް، ބޭނުން ހިފިދާނެ ކާނާގެ ގިނަ ބާވަތްތަކެއް ކޮންމެ އަހަރަކު އުކާލެވެއެވެ. މިއީ އަގުގެ ގޮތުން ބަލާއިރު، 133 ބިލިއަން ޕައުންޑުގެ (161 ބިލިއަން ޑޮލަރުގެ) ގެއްލުމެކެވެ. އެޤައުމުން އަމާޒު ހިފާފައިވަނީ 2030 ވަނަ އަހަރު އަންނައިރު މިގޮތަށް ގެއްލިގެންދާ ކާނާގެ އަދަދު މީގެ ދެބައިކުޅައެއްބަޔަށް ތިރިކުރުމެވެ.
ކުނި މަދުކުރުމަށް ކުރެވިދާނެ ބައެއް ކަންކަން؟
- ވިޔާފާރިކުރަން ދިއުމުގެ ކުރިން ހޯދަންވީ ތަކެތި ކަނޑައެޅުން. އިތުރުތަކެތި ނުގަތުން
- ކާބޯތަކެތީގެ ބާވަތްތައް އުފެއްދުން ގިނަކުރުން މަޑުޖައްސާލާ، އުފައްދާ މިންވަރު މަދުކޮށް އެއިން ފައިދާއެއްވާގޮތަށް އެކަން ކުރުން
- ގޭގައި ކާބޯތަކެތި ބަހައްޓާ ތަރުތީބު ރަނގަޅުކުރުން.
- އެއްގަމުމަހާއި ކަނޑުމަސް ވަކިން ބަންދުކޮށްފައި ބެހެއްޓުން. މިހެން ހެދުމުން ބެކްޓީރިޢާ އަށަގަތުން ދުރުވެ ގިނަދުވަހު މީގެ ބޭނުން ކުރެވުން
- ކާބޯތަކެތި ބަހައްޓާއިރު، ރަނގަޅަށް މަތިޖަހައި ވައިނުވަންނަގޮތަށް ބެހެއްޓުމާއި އޭގައި ނަންޖަހާފައި ބެހެއްޓުން
- ހޯދާލަން ފަސޭހަވާނެހެން ރަނގަޅަށް ފެންނަގޮތަށް ކާބޯތަކެތި ބެހެއްޓުން. މިގޮތަށް ބަހައްޓާއިރު އެއްވައްތަރެއްގެ ތަކެތި އެކިތަންތަނުގައި ބެހެއްޓުމުގެ ބަދަލުގައި، އެއްސަރަޙައްދެއްގައި ބެހެއްޓުން
- ރޭވުންތެރިގޮތަކަށް ތަކެތި ބެހެއްޓުން. މިގޮތުން އައިސްއަލަމާރީގެ ދޮރުގައި ކިރުގެ ބާވަތްތައް ނުބެހެއްޓުން. ސަބަބަކީ ދޮރަކީ އެންމެ ހޫނު ހިސާބަށްވާތީ އެތަކެތި ނުބައިވުން ކުޑަކުރުމަށް.
- ގަނޑުކުރާބައިގެ މަތިން ހަނދާންނައްތާނުލާ، އެތަނުގައި އެއްވެސް ހޫނު އެއްޗެއް ނުބެެއްޓުން
- ކާންހަދާއިރު، އަމިއްލައަށް އަޅައިގެން ދެވޭގޮތަށް ބެހެއްްޓުން. ވަކިވަކިން މީހުންނަށް ކެއުން ތައްޔާރުކޮށް ބެހެއްޓުމަކީ އިސްރާފު ބޮޑުކަމެއްކަމަށްވުން.
- ތައްޔާރުކުރި ތަކެތީގެ ތެރެއިން ބޭނުންނުކުރާބައި އައިސްއަލަމާރީގައި ބަހައްޓައިގެން އެހެންފަހަރެއްގައި ބޭނުންކުރުން
- ކާބޯތަކެތި އިތުރުވެއްޖެނަމަ، އެހެންފަރާތްތަކަށް ހަދިޔާކުރުން
- ކޮމްޕޯސްޓު ނުވަތަ ގަސްކާނާ އުފެއްދުމަކީވެސް ކުރެވިދާނެކަމެއްކަމަށް ވިސްނައިގެން ތަކެތި އުކާނުލުން
***
ނޯޓް: މިއީ ޓްރީ މޯލްޑިވްސް (ޓީ.އެމް)ގެ ލިޔުމެކެވެ. ތިމާވެށީގެ ހޭލުންތެރިކަން އިތުރުކުރުމުގެ ގޮތުން ޓީ.އެމް އާއި 'ޒީޓައިމްސް' ގުޅިގެން ޚާއްސަ ލިޔުންތަކެއް ގެނެސްދިނުމަށް ވަނީ ހަމަޖެހިފައެވެ. ޓީ.އެމް އަކީ 1993 ވަނަ އަހަރު އީޕީއެސް ސްކޫލުގައި އުފެއްދި ތިމާވެށި ޖަމްއިއްޔާ 'ފީޑް' ގައި ހަރަކާތްތެރިވި ބައެއް ދަރިވަރުންނާއި މުދައްރިސުން ބައިވެރިވެގެން އުފައްދާފައިވާ ޖަމްއިއްޔާއެކެވެ.
ފޮޓޯ: ކޭވެރޯއީއާކްޓިކް. ކޮމް، ނިއު ސައިންތިސްޓް.ކޮމް، ޓައިމްސްއޮފްއިންޑިއާ.އިންޑިއާޓައިމްސް.ކޮމް، އަވަސް.ކޮމް
މައުލޫމާތު: ޕީ.އެސް.އެމް.ނިވްސް.އެމް.ވީ، ކޭވެރޯއީއާކްޓިކް. ކޮމް ،ފުޑްހީރޯ.ކޮމް، އަވަސް.ކޮމް، ޔުނެޕް.އޯއާރު.ޖީ،އެޑިޝަން.އެމް.ވީ، މައި.ކުލީވްލޭންދްކްލިނިކް.އޯ.އާރު.ޖީ
