އިންސާނުންނަށް ބޭނުންވާނޭ އެންމެ އަސާސީ ކަންތައްތަކުގެ ތެރޭގައި ޢަދުލުވެރިކަންވެއެވެ. ޢަދުލުވެރިކަމަކީ ދިރިއުޅުމާއި މުޖުތަމަޢު ބިނާކުރުމުގެ އަސާސެވެ. ވީމާ ޢަދުލުވެރިކަމަކީ ފަރުދީ ޙަޔާތާއި، މުޖުތަމަޢު ބިނާކުރުމުގެ އަޞްލެވެ. ކީރިތި ޤުރްއާނުގެ އެތައް އާޔަތެއްގައި ޢަދުލުވެރިވުމަށް އަމުރުކުރައްވާ ވަޙީބަސްފުޅު އައިސްފައިވެއެވެ. މާތްﷲ ގެ ރަސޫލުންނާއި ނަބިއްޔުން ފޮނުއްވުމުގެ ބޭނުމަކީ މީސްތަކުންނަށް ތެދުމަގު ދެއްކެވުމާއި، ޢަދުލު އިންޞާފު ޤާއިމުކުރުމެވެ. ޢަދުލު އިންޞާފު ޤާއިމުކުރުމަށް އަމުރުކުރައްވައި މާތްﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވާ ބަސްފުޅެއްގެ މާނައިގައިވަނީ: "ހަމަކަށަވަރުން، ފާޅުވެގެންވާ ހެކިތަކާއެކު ތިމަންރަސްކަލާނގެ ރަސޫލުން ފޮނުއްވީމެވެ. އަދި އެ ރަސޫލުންނާއެކު، ފޮތާއި، ޢަދުލު އިންޞާފުގެ ތިލަފަތް ބާވައިލެއްވީމެވެ. (އެއީ) މީސްތަކުން ޢަދުލު އިންޞާފު ޤާއިމުކުރުމަށްޓަކައެވެ." (الحديد 25).
އިސްލާމްދީނަކީ ޢަދުލު އިންޞާފުގެ ދީނެކެވެ. ޢަދުލު ޤާއިމުކުރުމަށް އަމުރުކުރާ ދީނެކެވެ. އެއީ އަމިއްލަ ނަފްސައް، ނުވަތަ އަނެކާއާއި މެދުގައިވެސްމެއެވެ. ޢަދުލު އިންޞާފު ޤާއިމުކުރުމުގައި ދެމިތިބުމަށް އަމުރުކުރައްވާފައިވެއެވެ. އެއީ ޤާޟީ މައްސަލަތައް ނިންމުމުގައެވެ. މުއްސަދިން ފަޤީރުންނާއި މެދުގައެވެ. މުދައްރިސުން ދަރިވަރުންނާއިމެދުގައެވެ. މައިންބަފައިން ދަރިންނާއިމެދުގައެވެ. މާތްﷲ ވަޙީބަސްފުޅެއްގެ މާނައިގައިވަނީ: "އޭ އީމާންވެއްޖެ މީސްތަކުންނޭވެ! ތިޔަބައިމީހުންނީ ޢަދުލު އިންޞާފު ޤާއިމުކުރުމުގައި ދެމިތިބޭ (އަދި) ﷲ އަށްޓަކައި ހެކިބަސް އަދާކުރާ ބަޔަކު ކަމުގައިވާށެވެ! ތިޔަބައިމީހުންގެ އަމިއްލަ ނަފްސުތަކުގެ މައްޗައް ކަމުގައިވިޔަސް، ނުވަތަ މައިންބަފައިންނާއި، ގާތްތިމާގެ މީހުންގެ މައްޗަށް ކަމުގައިވިޔަސް މެއެވެ. އެމީހަކީ (އެބަހީ: އެމީހެއްގެ މައްޗަށް ހެކިދެވޭ މީހަކު) މުއްސަންޖަކު ކަމުގައި، ނުވަތަ ފަޤީރަކު ކަމުގައިވިޔަސް، ފަހެ، އެދެމީހުންނަށްމެ، ﷲ، އައުލާކަން ބޮޑެވެ. ތިޔަބައިމީހުން ޢަދަލުވެރިކަންދޫކޮށް އަމިއްލަ އެދުމަށް ތަބަޢުނުވާށެވެ! އަދި، ތިޔަބައިމީހުން ހެކިބަސް ބަދަލުކުޅަނަމަ، ނުވަތަ ހެކިބަސް އަދާކުރުމުން އެއްކިބާވާނަމަ (ދަންނާށެވެ!) ފަހެ، ހަމަކަށަވަރުން، ތިޔަބައިމީހުން ކުރާ ޢަމަލުތައް މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވާ ކަލަކު ކަމުގައި ﷲ ވޮޑިގެންވެއެވެ." (النّساء 135).
މާތްﷲ ވަނީ އަނިޔާވެރިވުން ޙަރާމްކުރައްވާފައެވެ. އެއްބަޔަކު އަނެއް ބަޔަކު އަނިޔާވެރި ވުމުގައި، ދޮގު ހެކިބަސް ދިނުމާއި، ޙައްޤާއި އިދިކޮޅަށް މައްސަލަ ނިންމުމަކީ އެންމެ ބޮޑަށް ޙަރާމްކުރައްވާފައިވާ އަނިޔާވެރިކަމެވެ. އެއީ ވަކިކޮޅަކަށް މައްސަލަ ނިންމުންކަމުގައި ވިޔަސްމެއެވެ. ހަމަމިފަދައިން މުއްސަދި މީހުން، ފަޤީރުންނަށް އަނިޔާވެރިވުމާއި، ގަދަފަދަ މީހާ ދެރަ ނިކަމެތީންނަށް އަނިޔާވެރިވުން ހިމެނެއެވެ. ވީމާ އެއްވެސް ހާލެއްގައި އަނެކާއަށް އަނިޔާވެރިވުން ހުއްދަވެގެންނުވެއެވެ. ޤުދުސީ ޙަދީޘެއްގައިވެއެވެ. ކީރިތި ރަސޫލާ ހަދީޘްކުރެއްވިއެވެ. މާތްﷲ ވަޙީކުރައްވައެވެ. "يَا عِبَادِي، إِنِّي حَرَّمْتُ الظُّلْمَ عَلَى نَفْسِىْ، وَجَعَلْتُهُ بَيْنَكُمْ مُحَرّمًا فَلاَ تَظَالَمُواْ" (بخاري ومسلم). މާނައީ: "އޭ، ތިމަންރަސްކަލާނގެ އަޅުންނޭވެ! ތިމަންރަސްކަލާނގެ އަމިއްލަ ނަފްސައް އަނިޔާވެރިކަންވަނީ ޙަރާމްކުރައްވާފައެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުންގެ މެދުގައި އަނިޔާވެރިވުން ޙަރާމްކުރެއްވީމެވެ. ވީމާ ތިޔަބައިމީހުން އެއްބަޔަކު އަނެއްބަޔަކަށް އަނިޔާވެރި ނުވާށެވެ!"
ޝަރަފުގެ ގޮތުން މަތިވެރި މީހަކަށްވެސް ޙައްޤު އަދަބު ދިނުމަށް އިސްލާމް ދީނުގައިވަނީ އަމުރު ކުރައްވާފައެވެ. އިސްވެދިޔަ ޤައުމުތައް ހަލާކުވެދިޔަ އެންމެ މައިގަޑު ސަބަބަކީ އެމީހުންގެ ތެރެއިން ނިކަމެތި މީހަކު ކުށެއް ކުރީމައި އަދަބު ދީފައި، މޮޅު މީހަކު، ގަދަރުވެރިޔަކު، މަޤާމުގެ ގޮތުން މަތީމީހަކު ކުށެއް ކުރުމުން އަދަބު ނުދީ ދޫކުރުމެވެ. މިކަންކަމުން ރައްކައުތެރިވުމަށް ކީރިތި މާތް ނަބިއްޔާވަނީ އަމުރު ކުރައްވާފައެވެ. އަދި އިންޞާފު ޤާއިމު ކުރުމަށާއި ޢަދުލުވެރިވުމަށް އަމުރު ކުރެއްވިއެވެ. އެމީހަކީ ޝަރަފުވެރިއަކު ކަމުގައި ވިޔަސް ޙައްޤު ޤާއިމު ކުރުމަށް އަމުރު ކުރައްވާފައޮވެއެވެ. އެކަން މި އަންނަނިވި ހާދިޘާއިން ވަރަށް ފުރިހަމައަށް އެނގިގެންދެއެވެ. ކީރިތި މާތް ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلم ގެ ޒަމާނުގައި ޝަރަފުވެރި އަންހެނަކު ވައްކަން ކުރިއެވެ. ފަހެ، އުސާމަތު ބުން ޒައިދު ޝަފާޢަތްތެރިވާން ބޭނުންވިއެވެ. (އެބަހީ: އެ އަންހެން މީހާއަށް ހިމާޔަތް ދިނުމަށް ބޭނުންފުޅުވިއެވެ.) އެ ހިނދު ކީރިތި މާތް ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلم ކޯފާ އިސްކުރައްވައި ޙަދީޘް ކުރެއްވިއެވެ. "ﷲ ގެ ޙައްދު ތަކުގެ ތެރެއިން ޙައްދަކަށް ޝަފާޢަތްތެރިވަނީތޯއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން ތިޔަބައިމީހުންގެ ކުރީގެ އުއްމަތްތަކުގެ މީހުން ހަލާކުވެދިޔައީ، އެބައިމީހުންގެ ތެރެއިން މުއްސަންޖަކު ވައްކަންކޮށްފިނަމަ، ދޫކޮށްލައެވެ. އަދި ނިކަމެއްޗަކު ވައްކަންކޮށްފިނަމަ، އެމީހަކަށް ޙައްދު ޤާއިމު ކުރެތެވެ. މާތްﷲ ގަންދީ ބުނަމެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ދަރިކަނބަލުން ފާޠިމަތުގެފާނު ވައްކަން ކުރައްވައިފިނަމަ، ފަހެ އެކަމަނާގެ އަތްވެސް ކެނޑުއްވީމުހެވެ." (ބުޚާރީ).
އިސްވެދިޔަ ޙަދީޘުން އެނގެނީ ތިމާގެ ޢާއިލާ މީހަކު ކަމުގައިވިޔަސް އަދި ރަހުމަތްތެރި ގާތް މީހަކު ކަމުގައި ވިޔަސް ޢަދުލުވެރިވުމަށެވެ. ޙައްޤު އަދަބު ދިނުމަށެވެ. ދުނިޔޭގެ ވަގުތީ ފައިދާއަކަށް ނުވަތަ ހިތްހަމަ ޖެހުމަކަށް ޢަދުލު އިންޞާފުން އެއްކިބައި ނުވުމަށެވެ. ދުނިޔަވީ ފައިދާއަކަށް ޙުކުމް ނުކުރުމަށެވެ. ޙުކުމް ކުރުންވަނީ ޢަދުލުވެރިކަމާއެކުގައެވެ. ބޭ އިންޞާފުވެރިވެއްޖެ މީހަކަށް ގަދަފަދަ ޢަޛާބުވެއެވެ. މާތްﷲ ވަނީ މިކަމަށް އިންޒާރުދެއްވަވާފައެވެ. މާތްﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ. "އަދި، މީސްތަކުންގެ މެދުގައި ތިޔަބައިމީހުން حكم ކުރާނަމަ، عدل އަށް حكم ކުރުމަށްވެސް، أمر ކުރައްވަތެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، اللَّه އެކަމަކާމެދު، ތިޔަބައިމީހުންނަށް وعظ އިއްވަވާކަމެއްގެ މޮޅުކަމާއެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، اللَّه އީ، މޮޅަށް އައްސަވާވޮޑިގެންވާ، މޮޅަށް ބައްލަވާވޮޑިގެންވާ ކަލަކު ކަމުގައިވެއެވެ." (ނިސާއު 58).
މާތްﷲގެ ޙަޟްރަތުގައި އަނިޔާވެރިވުމަކީ ބޮޑުވެގެންވާ ފާފައެކެވެ. އެއީ ޢަދުލުވެރިވުމަކީ މާތްﷲ ކަނޑައަޅުއްވާފައިވާ އިމެވެ. މުޖުތަމަޢުގެ ހަމަޖެހުންވަނީ ޢަދުލުވެރިކަމުގައެވެ. އަމާންކަމާއި، ޞުލްޙަ މަސަލަސްކަންވަނީ ޢަދުލުވެރިކަމުގައެވެ. ހިތްހަމަޖެހުންވަނީވެސް ޢަދުލުވެރިކަމުގައެވެ. މާތްﷲގެ ވަޙީބަސްފުޅެއްގެ މާނައިގައިވަނީ: "ހަމަކަށަވަރުން، ޢަދުލުވެރިވުމަށާއި، އިޙްސާންތެރިވުމަށާއި، ގާތްތިމާގެ މީހުންނަށް ހެޔޮފޯރުވުމަށް ﷲ އަމުރުކުރައްވަތެވެ. އަދި ހުތުރުކަން ބޮޑުވެގެންވާ ފާފަތަކާއި، މުންކަރާތްތަކާއި، އަނިޔާވެރިވެ އުޅުން، އެކަލާނގެ ނަހީކުރައްވަތެވެ. އެކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުންނަށް وعظ އިއްވަވަނީ، ތިޔަބައިމީހުން ހަނދުމަކުރުމަށްޓަކައެވެ. (النحل 90).
ޢަދުލުވެރިވުމަކީ މުޖުތަމަޢު ބިނާކުރުމުގެ އެންމެ މުހިންމު އަސާސެވެ. ބިނާއެވެ. ޢަދުލު އިންޞާފާއި ނުލައި ރަނގަޅު މުޖުތަމަޢެއް ބިނައެއް ނުކުރެވޭނެއެވެ. ވީމާ ހަރުދަނާ މުޖުތަމަޢެއް ބިނާކުރުމަށްޓަކައި ޢަދުލު އިންޞާފު ޤާއިމުކުރަންޖެހެއެވެ. އެހެންނޫނީ އެ ޤައުމެއްގެ ޞުލްޙަ މަސަލަސްކަން ނެތިގެން ދާނެއެވެ. ޢަދާވާތްތެރިކަން އުފެދޭނެއެވެ. އަމިއްލައަށް ކަންކަން ނިންމުމުގެ އުޞޫލު މީހުން ތެރޭގައި ފެތުރިގެންދާނެއެވެ. އަދި އެކަމަށްޓަކައި ކޮންމެ ބަޔަކުވެސް ވާންވީ މާތްﷲގެ މިވަޙީބަސްފުޅުގައިވާފަދަ ބަޔަކަށެވެ. މާތްﷲގެ ވަޙީބަސްފުޅުގައިވެއެވެ. "އަދި ތިޔަބައިމީހުން ބަސްބުނާނަމަ، ގާތްތިމާގެ މީހަކާ މެދުގައި ނަމަވެސް ޢަދުލަށް (ތެދަށް) ބުނާށެވެ." (الأنعام 153).
ވެރިން، އެބައިމީހުންގެ ރައްޔިތުންނަށް އަނިޔާވެރިވުމާއި، ޚިޔާނާތްތެރިވުމާއި، އެއުރެންގެ ކަންކަމާމެދު ފަރުވާކުޑަކޮށް، އެއުރެންގެ ބޭނުންތަކާމެދު ޣާފިލުވުން ޙަރާމްވެގެންވެއެވެ. އަދި ރައްޔިތުންނާއިމެދު ޢަދުލުވެރިވުމަކީ ވެރިމީހާގެ މައްޗަށް ލާޒިމު ކުރައްވާފައިވާ ކަމެކެވެ. މާތްﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ. [އަދި ތިޔަބައިމީހުން ޢަދުލުވެރިވާށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، ޢަދުލުވެރިންދެކެ اللَّهُ ލޯބިވެވޮޑިގެންވެއެވެ.] (ޙުޖުރާތް 9).
ރަސޫލު صلى الله عليه وسلم ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ. {ހަމަކަށަވަރުން، (ޤިޔާމަތްދުވަހުން) ޢަދުލުވެރިން ވާހުށީ، اللَّهُ ގެ ޙަޟުރަތުގައި ނޫރުންވާ މިންބަރުތަކުގެ މަތީގައެވެ. އެއުރެންނީ، އެއުރެންގެ އަހުލުވެރިންގެ މެދުގައްޔާއި، އެ ބަޔެއްގެ މައްޗަށް އެއުރެން ވެރިކުރެއްވުނު ކޮންމެ ބައެއްގެ މެދުގައި ޢަދުލުއިންސާފު ޤާއިމުކުޅަ މީހުންނެވެ.}](رَوَاهُ مُسْلِمٌ)
ރައްޔިތުންނާއިމެދު ޢަދުލުވެރި ވެރިންނަށް ލިބޭ ދަރުމައާއި ޘަވާބު ބަޔާން ކުރައްވައި ކީރިތި މާތް ނަބިއްޔާގެ އަރިހުން ޙަދީޘް ވާރިދުވެގެން އައިސްފައިވެއެވެ. އެ ދުވަހުގައި اللَّهُ ގެ ރައްކައުތެރިކަމުގެ ހިޔާވަހިކަން ނޫން އެހެން ހިޔާވަހިކަމެއްނުވާ ދުވަހުން (އެބަހީ: ޤިޔާމަތްދުވަހުން) އެކަލާންގެ ރައްކައުތެރިކަމުގެ ހިޔާވަހިކަން ދެއްވާނެ ހަތް މީހުންގެ ތެރެއިން އެކަކީ ޢަދުލުވެރި ވެރިމީހާއެވެ. ކިހައި މަތިވެރި ޝަރަފެއްތޯއެވެ. ދުނިޔޭގެ ވަގުތީ އުފަލަށްޓަކައި ޝަރަފަށްޓައި ޢަދުލުވެރިވުމުން އެއްކިބައި ނުވަމާތޯއެވެ. އާޚިރަތުގެ ދާއިމީ ގޮވެތީގައި އެކަލާންގެ ރައްކައުތެރިކަން ހޯދާ ބަޔަކަށް އަހަރެމެން ވަމާތޯއެވެ.
