ތިމާވެށްޓަށް ކުރިމަތިވަމުންދާ މައްސަލަތަކަކީ މިޖީލުގެ ދިވެހިންގެ އެންމެ ބޮޑު ކަންބޮޑުވުންހެއްޔެވެ؟ މިސުވާލު، ކަމާކަންފަށާ ކުރެވިއްޖެނަމަ ގިނަބަޔަކު އާނއެކޭ ބުނާނެކަމަށް ޤަބޫލުކުރެވެއެވެ. އަނެއްކޮޅުން މިކަމާއި ދެކޮޅުވެސްވެދާނެއެވެ. ނުވަތަ ވަކިކޮޅަކަށް އެއްޗެއް ބުނަން ބޭނުން ނުވާ ބަޔަކުވެސް ތިބެދާނެއެވެ. ސަބަބަކީ މިކަމަކީ ރާއްޖޭގެ އެންމެބޮޑު ކަންބޮޑުވުންކަން ނޭނގިގެނެއްނޫނެވެ. އެންމެނަށްކަހަލަ ގޮތަކަށް އެކަން އެނގޭނެއެވެ. އެހެންނަމަވެސް ޖަވާބުދޭން ދަތި ސަބަބުތަކެއް ހުރީމައެވެ.
އެމީހެއްގެ އަމިއްލަ ޒާތީ ދިރިއުޅުމާއި ވަށައިގެން ފެންނަ މަންޒަރުތަކާއި އަޑުތަކުންނެވެ. މީގެ އިތުރަށް ކަންތައްތައް ހިނގަމުންދާގޮތް ހިތަށް އަރާފަ އެއްޗެއް ބުނަން ހަމަ އުނދަގޫވީމައެވެ. ނޫންނަމަ ދިވެހިންގެ ދިރިއުޅުން ހުންނަގޮތުން ވެށީގެ ކަންކަމާއި ކަންބޮޑުވާ ބަޔަކު މިހެންނެއް ނުއުޅޭނެ ނޫންހޭ ހިތާހިތާ ކިޔޭތީ ވާގޮތެއްކަމަށްވުމަކީ އެކަށީގެންވާކަމެކެވެ. ހަމައެހެންމެ މާހައުލާއި ރަހުމަތްތެރި ދިރިއުޅުމެއް އުޅެން ބޭނުންވިއަސް އަމިއްލަ ނަފުޞަށް އެފުރުޞަތު ނުލިބޭފަދަ މަޖުބޫރީ ހާލަތްތަކެއް ހުރުމަކީވެސް ސަބަބެކެވެ.
އާއްމު ރައްޔިތުމީހާއާއި ދޭތެރޭގައި ވިސްނާލާއިރު މިކަމުގެ މައިގަނޑު ސަބަބަކީ ކޮބައިތޯ ބަލާލާނަމެވެ. ތިމާވެށްޓޭ ކިތަންމެވަރަކަށް ކިޔަސް މިބަހުން ދޭހަވާންވީ ބޮޑު މާނަ، ސިކުނޑިއަށް ތިލަވުމަށް ދަތިތަކެއް ކުރިމަތިވަނީއެވެ. ތަޢުލީމީ ޙަޔާތްނިންމާ، މަސައްކަތުގެ މައިދާނުގައި ޙަރަކާތްތެރިވަމުން ދިޔައެއްކަމަކު ޤައުމުގެ ތިމާވެށީގެ ޙާލަތު އެކަށީގެންވާމިންވަރާއި ގާތަށްވެސް ރޯފިލާފައި ނެތުމަކީ ޤަބޫލުކުރަން ދަތިނަމަވެސް ޙަޤީޤަތެކެވެ.
މީގެ ނަތީޖާއަކީ ތިމާވެށްޓާއި ގުޅުންހުރި ކަންކަން ސިކުނޑީގައި ހަރުލަނީ "ނިވިދިއްލޭ ބޮތްކެއްގެ" މިސާލުގައެވެ. މާހައުލުގެ އެފަދަ ހުރިހާކަމެއް ގުޅިފައިވާ ވިއުގައެއްގެ ތެރެއަކުންނޫނެވެ. އެހެންކަމުން ތިމާވެށީގެ ކުޑަބޮޑުމިން ރަނގަޅަށް އަންދާޒާކޮށްލަން ދަތިވެ ގޯސްކޮށްހިނގާ ކިތަންމެކަމެއް ނޭނގި ނުވަތަ ނުވިސްނި އެންމެފަހުން ހަނދާނުންކައްސާލަނީއެވެ.
މަތީގައި ފާހަގަކުރިފަދަ ހާލަތްތައް ދިވެހިންނަށް އެންމެ ރަނގަޅަށް ފެނި ތަޖުރިބާ ކުރެވޭނީ ގްރޭޓަރ މާލޭ ސަރަޙައްދުގައި އުޅޭ ފަރާތްތަކަށާއި އާބާދީ ބޮޑު ރަށްރަށުގެ ރައްޔިތުންނަށެވެ. ކުދިކުދި ރަށްރަށުގައި މިކަންކަން ހިނގަނީ ބޮޑެތި އާބާދީއާއި ކޮންމެވެސްވަރަކަށް ތަފާތު އެހެންގޮތަކަށެވެ.
މިސާލަކަށް މާލޭގެ މަގެއްގެ މަތިން އިންޖީނުލީ ދުއްވާ އެއްޗެއްގެ އަޑުފައްގަނޑު ތަންކޮޅެއް ދުރުދުރުން އިވޭއިރު ކައިރިން ފެންނާނީ ފަހަތުން އައި އެފަދަ ސައިކަލެއް މަގުގައި ތާށިވެ ނުދެވިގެންއުޅޭތަނެވެ. ސައިކަލަށް ޖާގަދެވެން ހުރި މީހާ އަޅާނުލަނީ ކީއްވެތޯ ބަލާއިރު އެމާހައުލަށް އެކަށީގެންނުވާ ކަމެއް އޭނާއަށް ހުންނާނީ ކުރެވިފައެވެ. ފަހަކަށްއައިސް މަގުހިނގާއިރު ކަންފަތަށް ޖަހާފައިވާ އެއަރޕޮޑުގެ ސަބަބުން ވަރަށް ގިނަމީހުން "އެހެން ދުނިޔެއެއްގައި" ތިބުމަކީ އާއްމުކަމެކެވެ. މިފަދަ ކަންކަމުގެ ސަބަބުން އެއްބަޔަކު އަނެއްބަޔަކަށް އެހީތެރިވެ އުޅެން ދަތިގޮތަށް މަގުމަތި ބަދަލުވެ އެންމެން ބަރުގޮނުއަޅާ ރޫހެއް އުފެދޭގޮތްވެއެވެ. ނުވަތަ ރުޅިވެރިކަން އުފެދި މަގުމަތި އިތުރަށް ތޮއްޖެހެއެވެ. މިފަދަ ކަންކަން އިތުރުވާ ކޮންމެ ހާލަތެއްގައި އިންޖީނުލީ ދުއްވާތަކެތިން އިތުރު ތަޣައްޔަރުކަމެއް ކުރިމަތިވާކަމުގެ ވިސްނުމެއް ނުހުރެއެވެ.
މީގެއިތުރަށް މިއަދު މަގުހިނގާ ވަރަށް ގިނަ މީހުންގެ އެންމެ ގާތް ރަހުމަތްތެރިއަކީ ފޯނެކެވެ. ވާހަކަދައްކަމުން މެސެޖުކުރަމުން ނުވިތާކަށް ފޮޓޯނަގަމުން ހިނގާ އެތައްބަޔަކު ފެންނާނެއެވެ. ސައިކަލު ދުއްވާ ބައެއް މީހުންގެ "އަތުގައި" ފޯނެއް ފެންނަން ނެތަސް އެހެންގޮތަކުން ފޯނާ އޭނަޔާއި ހުންނަނީ ގުޅިފައެވެ. ކާރުދުއްވާ ފަރާތްތަކަށް މިކަން މާފަސޭހައެވެ. ފޯނުން ވާހަކަދައްކަމުން ލަވައަޑުއެހުމާއި ފިލްމު ބެލުންފަދަ އެތައް ކަމެއް ކާރުތަކުގެ ދަތުރުމަތީގައި ހިނގައެވެ.
މިފަދަ ކަންކަމަކީ ތިމާ ދިރިއުޅެމުންގެންދާ މާހައުލުގެ މަތިން ހަނދާންނެތި އެހެން ދުނިޔެއެއްގައި އުޅެން މަޖުބޫރުކުރުވާ ބައެއް ސަބަބުތަކެވެ. ދިރިއުޅޭ މާހައުލާއިމެދު ހިޔާލެއްކޮށްލަން ފުރުޞަތު ނުލިބެނީ މިފަދަކަންކަމާއިހުރެއެވެ. ހަކަތައިގެ ބޭނުން ކުރަންވާވަރަށްވުރެ އިތުރުވުމަކީ އެއްގޮތަކަށްވެސް ވިސްނާލެވޭ ކަންކަމެއްނޫނެވެ. އެހެންނޫންނަމަ ތިމާގެ މާހައުލުގެ ސިފަތަކުގެ ކުޑަބޮޑުމިން މިންކުރެވި ލިބޭގެއްލުންތައް މަދުކޮށް އޭގެ ބޭނުން ފުރިހަމައަށް ހިފުމުގެ ވިސްނުން ސިކުނޑީގައި ހިނގާނެއެވެ.
ފައްސި ވިސްނުމަކުން ބަލާލާއިރު، މިސާލަކަށް ތިމާ ހިނގާ މަގުގައި ގަސްހުރިނަމަ އެގަސްތަކުންދޭ ހިޔައާއި ލިބޭ ފިނިކަމުން އުފަލެއް ލިބޭކަމުގެ އިހުސާސްވާނެއެވެ. އެމަގުގައި ހުރި ގަހެއްގެ ގޮފިގަނޑެއް މަދުނަމަ އެކަންވެސް ފާހަގަވެ މަގުތަކުގެ ހިޔަލަށް ގަހުގެ ބޭނުންތެރިކަން ވަޒަންކުރެވޭނެއެވެ. ވީހާ ގިނައިން މިފަދަ ގަސްތައް ހުރިހާ މަގެއްގާވެސް ހުންނާނެނަމައޭ ހިތަށްއަރާނެއެވެ.
އެކަމަކު އެފަދަ ވިސްނުން އަންނާނީ ކިހެނެއްހެއްޔެވެ. މާލޭގެ މަގުތަކުގެ ބޭނުންހިފުމުގައި ރަނގަޅީ ދުއްވާއެއްޗެއްގެ ބަދަލުގައި ހިނގާފައި އުޅުންކަމަށް ސަތޭކައަކުން މަދުމީހަކުނޫނީ ޤަބޫލެއްނުކުރާނެއެވެ. ސަބަބުތައް ގިނައިރު މީގެ ތެރެއިންވެސް ގިނަމީހުންގެ މައްސަލައަކީ މާހައުލުގެ ހޫނުގަދަކަމެވެ. މަގުތަކުގެ ކާރޫބާރޫބާރު ބޮޑުކަމާއި ހަލަބޮލިކަމެވެ. މިފަދަ ސަބަބަބުތަކަށްޓަކައި ފަސޭހައީ ދުއްވާ އެއްޗެކެވެ.
މިއީ ވިސްނާލުން މުޙިއްމު ނުކުތާއެކެވެ. ދިރިއުޅޭ މާހައުލުގައި ދަތިކަމެއް ހުރުމުން، ވަގުތީ ފައިދާއެއް ހޯދުމަށް މަޖުބޫރުވެ މާހައުލަށް ރަނގަޅުނޫން ގޮތްތަކާއި ދިމާއަށް ދިއުމަށް އަމިއްލަ ފިކުރާއި ދެކޮޅުވާންޖެހުނީއެވެ. މާލެ ސަރަޙައްދުން މިފެންނަނީ އޭގެ ނަތީޖާއެވެ.
ކޮންމެއަކަސް ގަސްތަކުން ހިޔާވެފައިވާ މަގުތަކުގައި ހިނގުމަކީ ކިހާ ހިތްހަމަޖެހޭކަމެއްކަން ވަޒަންކުރެވޭނީ އެކަން ކުރާ ފަރާތްތަކަށެވެ. މާލޭގެ ސޯސަންމަގާއި މާވެޔޮމަގުން މިފަދަ އުފާހޯދާ މީހުންނާއި ދިމާވެއެވެ. ހުޅުމާލޭގެ ބައެއް މަގުތަކުގައި ހިނގާ އުޅޭ ގިނަބަޔަކު އެވާހަކަ ދައްކައެވެ. އަދި ރާއްޖޭގެ އެހެން ބައެއް ރަށްރަށުގެ މީހުންގެ އަމިއްލަ ރަށުގެ ފެހިކަމާއިމެދު ފަޚުރުވެރިވެ އެވާހަކަ ދައްކާ މާހައުލުގެ މިފަދަ އުފަލުގައި ބައިވެރިވެއެވެ. އެފަދަ މަގުތަކުގައި ހިނގުމަކީ އެބައެއްގެ ހިތްހަމަޖެހުމަށާއި ޞިއްޙަތަށާއި ވިސްނުމަށް ބަދަލުގެނުވާ ކަމެކެވެ. ދުވަހުގެ ހުރިހާ ކަމަކަށް އައު ރޫޙެއްގެނުވާކަމެއްކަމަށް ބުނެއެވެ.
ދެންއޮތީ އާއްމު ގޮތެއްގައި ސިޓީ ދަރަޖައިގެ ތަންތަނުގައި ދިރިއުޅޭ މީހުން ގެއަށް ވަންނަ ހިސާބުގެ ވާހަކައެވެ. ފުރަތަމަ ކަމަކީ ބޮކިދިއްލުމާއި އެއަރކޯން ޖެއްސުމެވެ. ދެން ޓީ.ވީ ހުޅުވުމެވެ. މިއަދުގެ ދިރިއުޅުމުގެ ހުރިހާކަމެއް އޮތީ ކަރަންޓާއި ގުޅިފައެވެ. އެއްވެސްކަމެއް ކަރަންޓުނެތި ވާންނެތްގޮތަށެވެ. ގެދޮރު އަޅަނީ އެގޮތަށް ރުހިގެންނެވެ. އެހެންކަމުން ގޭގެ ރަނގަބީލަކަސް ލިފުޓަކަސް ކަރަންޓު ނެތިއްޖެނަމަ ވަގުތީ ގޮތުން "މަރުވީ"އެވެ. މިގޮތުން ކަރަންޓު ނެތިއްޖެނަމަ ގޭގެ ކޮންޓުރޯލު ގެއްލި ނުކައި ނުބޮއި ގައިންތާހިރު ނުވެ ތިބެންޖެހޭ ވަޤުތުތައް ދިވެހިރާއްޖޭގައި މަދެއްނޫނެވެ. އުސްޢިމާރާތެއްނަމަ ބައެއްފަހަރު އިމާރާތުގެ އެންމެ މަތީގައި އުޅޭ މީހުންނަށް ތަނަށް އަރާނުފޭބި އުޅެންޖެހޭ ދަރަޖައަށް ކަންކަން ދެއެވެ.
މިހުރިހާކަމެއް އެންމެ ފަހުން ގޮސް ގުޅެނީ އެއްކަލަ ތިމާވެށްޓާއެވެ. ވެށީގެ ހާލަތު މިގޮތަށް ގޯސްވީ ސަބަބުތައް އެނގޭއިރު ވަޤުތު އޮންނަނީ ފާއިތުވެފައެވެ. އެފަދަ ވަޤުތުތަކުގައި ގޭގެ ޢިމާރާތްކުރެވުނު ގޮތާއިމެދު ހިތާމަކުރެވެއެވެ. އެތައް މިލިއަނެއް ދަރަނިވެރިވެގެން އެޅި ޢިމާރާތަށް އަރާފޭބުމަށް ހުރި ދަތިތަކުގެ ސަބަބުން އެހެންތަނެއްގައި ދިރިއުޅެންޖެހިދެއެވެ. މިނޫންވެސް މިފަދަ އެތައް ކަމެއް ތަޖުރިބާ ކުރަންޖެހުމުގެ އަޞްލަކީ މާހައުލުގެ ޤުދުރަތީ ނިޒާމަށް ގެންނަ ބަދަލުތަކުން ކުރިމަތިވާ މައްސަލަތަކެވެ.
ނޯޓް: މިއީ ޓްރީ މޯލްޑިވްސް (ޓީ.އެމް)ގެ ލިޔުމެކެވެ. ތިމާވެށީގެ ހޭލުންތެރިކަން އިތުރުކުރުމުގެ ގޮތުން ޓީ.އެމް އާއި 'ޒީޓައިމްސް' ގުޅިގެން ޚާއްސަ ލިޔުންތަކެއް ގެނެސްދިނުމަށް ވަނީ ހަމަޖެހިފައެވެ. ޓީ.އެމް އަކީ 1993 ވަނަ އަހަރު އީޕީއެސް ސްކޫލުގައި އުފެއްދި ތިމާވެށި ޖަމްއިއްޔާ 'ފީޑް' ގައި ހަރަކާތްތެރިވި ބައެއް ދަރިވަރުންނާއި މުދައްރިސުން ބައިވެރިވެގެން އުފައްދާފައިވާ ޖަމްއިއްޔާއެކެވެ.
